Janjanlı!

JANJANLI

Kelime anlamı; “Yanardöner” yani “Kıpırdadıkça çeşitli renklerde parlayan”

Göz Uzmanı Opr. Dr. Özgür Bülent Timuçin, optisyeninsesi portalında yayınlanan yazısında çocuğun yaşına uygun olmayan, dikkat çeken, janjanlı gözlüklerden uzak durulması gerektiği uyarısında bulunmuş. Amacı da; “çocuğa faydalı olmak, modayı takip etmek değil” şeklinde açıklamış.

Sağlık Uygulama Tebliğinde (SUT) “Ortez/Protez” olarak tanımlanan optik gözlük, tamamlayıcı bir sağlık gereci olup, şaşılık tedavisi gibi tanılarda tedavi amaçlı kullanılmaktadır. Dolayısıyla optik gözlük kullanıcısını “hasta” olarak tanımlıyoruz.

Günümüzde sağlık hizmetlerinin küresel anlamda ticarileştirilmesiyle hastalar artık müşteri olarak kabul görmektedir.

Sağlık sunucusu olarak her ne kadar tamamlayıcı sağlık gereci uygulaması yapıyor olsak da işin estetik ve buna bağlı psikolojik etkilerini de yok sayamayız. Dolayısıyla gözlük kullanımına yönelik kaygıları giderme görevi de optisyenlere düşmektedir.

Optisyenleri salt sağlık teknikeri olarak tanımlayarak mesleki sorumluluk alanını sınırlama yanılgısına düşülmemelidir. Her ne kadar hizmet alan “hastamız” olsa da, estetik kaygıları giderici niteliği ile satın aldığı gözlük bütünleyici bir aksesuar olarak ticari bir meta vasfında olup, hizmet alan bu açıdan müşteridir.

Hastanın ihtiyacı tamamlayıcı sağlık gerecini reçeteye uygun olarak hazırlayan sağlık sunucusu optisyen estetik kaygıları giderme görevini de üstlendiğinden, hem imaj danışmanı ve bu ortezle bütünlük sağlamasına ikna edici rolüyle de bir nevi psikolojik destek veren kişidir.

Hasta/müşteri ilişkisinde uygun gözlük seçimini tamamlayan optisyen, reçeteye uygun cam seçiminde ve gözlüğe uygulanmasında ise “mesul” bir tekniker sorumluluğu üstlenmektedir.

Her ne kadar refraksiyon ölçümü sonrası düzenlenen gözlük reçetesinde foropter ya da test gözlüğü verileri eksiksiz yer almasa da uygulamacı konumundaki optisyenden “belirtilmeyen verilerin” tam uygulanması beklenmektedir. (muayene gözlüğündeki merkezleme ‘PD & yükseklik’, pantoskopik açı, vertex mesafesi değerlerinin gözlüğe aktarılması esnasında yaşanması muhtemel komplikasyonlar ayrı bir yazı konusudur.)

Optisyenin öncelikle hastanın reçetesini doğru “okuması” esastır. Buradaki doğru okuma hekimin reçelendirdiği refraksiyon değeri değildir!.

Doğru okuma; Reçetenin hangi amaca yönelik düzenlendiği, hastanın gözlük kullanma geçmişi ve alışkanlıkları, kronik rahatsızlıkları, kullandığı ilaçları, optik gözlüğü nerede kullanacağı, kullanım yoğunluğu, görme şikayetinin nedenleri, kaygıları, estetik yönelimi ve gözlüğün iş ya da sosyal yaşamına etkilerini ve de hastanın beklentilerinin doğru çözümlemesidir.

Hatırlanacağı üzere kısa süre önce paylaştığım Kara Kutu başlıklı yazımda;
ABD’de Tıp eğitiminde yaşanmakta olan değişim çalışmaları özellikle ülkemizde görme sağlığı ve “gözlük doktorluğuna” bakışı da “yaşam pratiğine uygun” değişimi tetikleyecektir. Dolayısıyla bu değişim çalışmaları ülkemizde optisyenlerin hem eğitim, hem de çalışma biçimlerini etkilemesi kaçınılmaz. vurgusu yapmış,

Sayın Op.Dr. Tülin Koç Kaçmaz ve Sayın Op.Dr. Orhan Yılmaz’ın Hastaların Yakın Zamanda Aldıkları Gözlüklerinden Memnuniyetsizlik Nedenleri araştırmasını da paylaşmıştım. www.journalagent.com/deutip/pdfs/DEUTFD

Uzman hekim yazısında “gözlük çerçevesi seçiminde ailelere özel önerilerde bulunduklarını” belirtip optisyenin yetki ve sorumluluk alanındaki konulara yönelik bazı önerilerde bulunmuş.

Eğer reçete edilen mercek yüksek değerliyse bu durumda mercek kalın olacaktır. Bu tip kalın merceklerde daha küçük gözlük çerçevesi tercih edilmelidir. Bu şekilde mercek kalınlığını, mercek kaynaklı yansımaları ve bozulmuş etraf görmeyi azaltmış oluruz.

Uzman hekim tespitini yüksek diyoptrili “convex” merceklere yönelik yaptığını belirtmediğinden yanlış anlaşılmayı önlemek adına konuyu detaylandırmakta yarar vardır.

Öncelikle gözlük çerçeve seçiminde kullanıcının yüz ölçülerine uygunluk esastır. Bu “ekartman” olarak tanımlanır. Ekartman ölçüsü; çerçevenin ön cephe genişliğini, burun mesafesini ve kol uzunluğunu kapsar. Dolayısıyla optik gözlük çerçevesinin seçiminde belirleyici unsur uygun ekartman ölçüsüdür. Tıpkı elbisedeki “drop” gibi!.

Hastanın yüz anatomisine uygun çerçeve seçiminde ekartman kadar verteks mesafesi ve pantoskopik açı da önemlidir. (çerçeve üretici ve ithalatçılarının stok maliyeti vb mali kaygılarla yeterli ekartman çeşidi sunamamaları ayrı bir yazı konusudur. Ayrıca yüksek miyop ve hipermetroplarda gerek muayene esnasındaki gözlüğün, gerek hastanın kullanacağı çerçevenin vertex mesafesinin önemi de ayrı bir yazı konusudur.)

Kısaca “yüksek convex” camlarda küçük çerçeve değil!, doğru ekartmana doğru cam tercihi önemlidir.
Cam kalınlığını hammadde index yönetimiyle, yansıma konusunu çok katmanlı kaplamalarla, asferik yüzeyli ürün tercihi ve doğru merkezleme ve de montajla da “etraf bozulması” önlenir.

Yüksek miyopilerde ise cam kenar kalınlıkları kesim dışında kalacağından özellikle merkezde mercek kalınlığı söz konusu değildir. Zorunlu büyük ekartman tercihinde ise Hıgh Index camlar çerçeve kenarında arzulanan estetik inceliği ve görme konforunu sağlamaktadır.

Uzman hekim yazısına; Çocuğun yaşına uygun olmayan, dikkat çeken, janjanlı gözlüklerden uzak duruyoruz. Amacımız çocuğa faydalı olmak, modayı takip etmek değil. Ancak çocuğun ilgisini çekmek için, cam rengi ışıkta kararan fotokromik lensleri kullanabiliriz” önerisinde bulunmuş.

Yukarıda belirtiğim gibi optik gözlük kusur giderici ya da tedavi amaçlı kullanılıyor olsa da işin estetik ve psikolojik kaygı boyutu ıskalanmamalıdır. Amaç, amaca uygun kullanımı sağlayarak ortez/protezden maksimum yarar sağlamaktır. Özellikle çocuklarda gözlük kullanımı sıkıntılı bir durumdur. Küçüklerde korkutucu unsur, öğrencilerde ise alay konusu olma kaygısını tetikler. Ailede gözlük kullanan yoksa bu durum gözlük takmama yönünde çok ciddi bir dirence de dönüşebilir. Bu nedenle gözlük kullanacak kişinin öncelikle estetik kaygılarını giderici yaklaşımla severek kullanabileceği, bütünleşebileceği çerçeve seçiminde kendi kararı çok önemlidir.

Mahalle baskısı olarak tanımlanabilecek çevresel etkinin renk ve model seçiminde yönelimi etkilediği bir gerçek olup kullanıcıyı özellikle jenerik renk dışında (Kahve – siyah) bir seçime ikna etmek son derece güçtür. Böyle bir alışveriş ikliminde hele çocukların alternatif renk tercihlerine ket vurmak, belirli kalıplara yönlendirmek birçok açıdan sakıncalıdır. Bilakis çocuğunuzun tercihi JANJANLI GÖZLÜKSE sakın fikrini değiştirmesine çalışmayınız. Pedagojik açıdan da bu tip baskılamacı davranış doğru değildir.

Çocuğun salt ilgisini çekmek için fotokromik lens kullanımı da yanlıştır. Cam tipi seçimi kullanım amacına yönelik olup çocuğun ilgisini çekmek için “ilizyon” amaçlı ürün seçimi optik lenste yapılmamalıdır. Bunun yerine çocuğunuza ışıklı spor ayakkabı ya da ışın tabancası almanız muhtemelen daha yararlı olacaktır.

Günümüzde yeni üretilen metal içerikli çerçevelerin de plastiğin sağladığı güvenliği sağlayabildiğinin altını çizen Timuçin, “Bir diğer konu ise gözlük çerçeve materyalinin plastik veya metal olması hususudur. Önceleri güvenlik kaygılarıyla plastik çerçevede ısrar ederdik. Ancak günümüzde yeni üretilen metal içerikli çerçeveler de plastiğin sağladığı güvenliği sağlayabiliyor. Sadece bazı çerçeve materyallerindeki nikel içerik bazı hassas ciltlerde alerjiyi tetikleyebiliyor.

Yukarıdaki bölümde çerçeve seçiminde belirleyici unsurun yüz anotomisine uygun ürünü tespit etmektir demiştim. Seçim yapılırken çocuğun yaşına ya da kullanıcının kullanım amacına göre öncelikler belirlenir. Spor amaçlı kullanılacak üründe olması gereken güvenlik detaylarıyla, masa başında kullanılacak ürünün sahip olması gereken özellikler farklılık gösterir. Tıpkı yüzme paletiyle sokakta yürünemeyeceği gibi!.

Çocuk gözlüklerinde çocuğun yaşıyla değişken özel güvenlik önlemleri, aparatları bulunur. Bunlar silikon köprü burunluk, şakak koruyucuları, kol terminalleri gibi bölümlerde bulunur. Çerçeve seçiminde kalıplaşmış bir tavsiye reçetesi uygulaması çok zor olup optisyenin asli görevi hastasına uygun ürünü sunmasıyla çözümlenebilir.

Hekimlerin iyi niyetli yaklaşımla özellikle çocuk çerçeve seçiminde ebeveynlere yaptığı önerilerin uygulamada tarafları bazen hatalı seçimlere yönelttiğini gözlemlemekteyiz. Özellikle çerçevenin kaymaması için “spiral” kol tavsiyesi doğru bir yöntem olmakla beraber çocuktaki anatomik farklılıklara, değişen şakak uzunluklarına uygun ölçüde spiral kol seçenekleri bulundurulamadığından, genelde kulak arkasını sarmayan fakat hekimin tavsiyesine uygun spiral kollu çerçeve seçimi yapıldığına da tanık olmaktayız.

Ebeveynlerin haklı olarak “hekim böyle ürün kullansın dedi” sözünün aksine kullanıcıyı doğru bir ürüne yönlendirmek mevcut iklimde çok zor olup özellikle göz hekimleriyle optisyenlerin iletişim kanallarını açık tutarak doğru istişarelerle doğru uygulamalar yapması en rasyonel çözüm yoludur.

Yaşamımıza çok renkliliğin hakim kılınmasını, sadece gözlükte değil her detayda “janjanlığın” yaygınlaşmasını dilerim.

Hakan Ertunk
Gözlükçü