Ukrayna gözlük pazarı, devam eden zorluklara rağmen kısmen toparlanıyor

Kiev merkezli düşünce kuruluşu Pro-Consulting’in tahminine göre, Ukrayna gözlük ürünlerinin tüm kategorilerinde yüzde 95 oranında ithalata bağımlı.

Ukrayna 2023 yılında çerçeve, güneş gözlüğü, oftalmik lens ve kontakt lens gibi gözlük aksesuarlarından oluşan 27,2 milyon adet gözlük ithal etti; bu bir önceki yıla göre yaklaşık üçte bir oranında daha azdı.

Düşüşe, genel belirsizlik ve Rus güçlerinin Ukrayna limanlarına uyguladığı deniz ablukası da dahil olmak üzere birkaç faktör katkıda bulundu. Araştırmacıların açıkladığı gibi, gözlüklerin aslan payı geleneksel olarak Ukrayna’ya deniz yoluyla teslim ediliyordu ve lojistiği yeniden yapılandırmak önemli miktarda zaman ve çaba gerektiriyordu.

Pro-Consulting, çoğunluğu küçük ölçekli çerçeve üreticilerinden oluşan yerli üretimin, çatışmaların başlamasıyla birlikte Kiev ve Dnipro bölgelerindeki yerel üreticilerin faaliyetlerini durdurması nedeniyle yüzde 55 oranında düşüş yaşadığını belirtti.

Pro-Consulting, Ukrayna gözlük pazarındaki perakende satışların 2022’de 1,4 milyar UAH (31 milyon €) olarak gerçekleştiğini ve bir önceki yılki 1,5 milyar UAH’dan (33 milyon €) %7 düştüğünü bildirdi. Hacim açısından düşüş daha büyüktü ancak fiyatlardaki önemli artış parasal açıdan darbeyi yumuşattı.

Ancak sabit döviz kurlarında düşüş çok daha dik oldu. Ukrayna grivnası son birkaç yılda dolar ve euro karşısında değerinin neredeyse yarısını kaybetti, bu nedenle sabit dövizlerde piyasa henüz savaş öncesi seviyeye ulaşamadı.

Ancak 2023’te gelgit büyük ölçüde değişti. Ukrayna para birimi istikrara kavuştukça piyasa değeri %36 artarak 1,9 milyar UAH’a (42 milyon avro) çıktı. Yine de, avro ve ABD doları açısından piyasa 2021 seviyesinin yaklaşık %10 altında kalmaya devam ediyor.

Geçtiğimiz yıl yurtiçi üretim hacim olarak yüzde 63, değer olarak yüzde 80 arttı. İthalat da savaş öncesi seviyeyi aşarak 40,1 milyon parçaya çıktı.

Ertelenen talep ve yerel pazar oyuncuları arasındaki artan güvenin bu olumlu eğilimlerde rol oynamış olması muhtemeldir. Daha önce perakendeciler öncelikle depo stoklarına güvenerek satın alımlarını azalttılar, ancak 2022’nin sonunda envanterlerini yeniden doldurmaya başladılar.

İthalat coğrafyası çok değişmedi. Örneğin 2023’te sektör gözlük ithalatının %19,1’ini Çin’den, %19,1’ini İsviçre’den, %8,5’ini Bulgaristan’dan, %7,9’unu Polonya’dan ve %7,2’sini Birleşik Krallık’tan yaptı. Bu rakamlar önceki yılların rakamlarıyla tutarlı.

Pro-Consulting’e göre, İsviçre büyük kontakt lens ihracatı sayesinde en büyük gözlük tedarikçileri listesinde üst sıralarda yer almaktadır. Çin ve Polonya, görme düzeltme gözlüklerinin önde gelen ihracatçılarıdır. Düşük ve orta fiyatlı güneş gözlükleri öncelikle Çin ve BAE’den ithal edilmektedir. İtalya, Ukrayna’ya lüks gözlük sağlayan en büyük tedarikçidir.

Ancak lüks segmentteki talep son yıllarda düştü. 2022’de, enflasyon ve artan lojistik maliyetlerine rağmen, gözlük perakendesinin ortalama fiyatının bir önceki yıla kıyasla düştüğü tek segmentiydi. Pro-Consulting’in açıkladığı gibi, lüks gözlük ithalatı zayıf talep ve yerel firmaların çatışma sonucunda pahalı malların partilerinin kaybolacağı korkusu nedeniyle düştü.

Hayatta kalmak için uyum sağlayın

Ancak savaş Ukrayna gözlük perakendesinin yüzünü derinden değiştirdi. Örneğin, EssilorLuxottica’nın bir yan kuruluşu olan en büyük Ukrayna gözlük perakendecisi Luxoptica , geliştirme programının odağını büyük ölçüde doğudan orta ve batı bölgelerine kaydırdı, Luxoptica Pazarlama Direktörü Violetta Titarenko açıkladı.

Rus birlikleri Ukrayna sınırını geçmeden önce Luxoptica ülke genelinde 210’dan fazla mağaza işletiyordu. Savaş başladığında tüm gözlük mağazaları kapatılmıştı, dedi Titarenko. Bu, öncelikle çalışanları korumak için yapıldı. Şirket, birkaç gün içinde işçilerine güvenli bölgelere tahliye olmalarına yardımcı olmak için iki aylık maaş ödedi.

Savaş öncesi nüfusun yaklaşık yüzde 18’ine denk gelen 6,5 milyon kişinin ülkelerinden kaçarak Avrupa’ya sığındığı, milyonlarcasının da ülke içinde yerinden edildiği tahmin ediliyor.

Diğer önemli gözlük perakendecileri de çalışanlarını korumak için ülke çapındaki faaliyetlerini geçici olarak durdurdu.

“24 Şubat 2022’de Rusya’nın Ukrayna’yı işgali, Ukrayna’daki 36 Fielmann mağazasının operasyonlarını durdurdu ,” dedi Kıdemli İletişim Müdürü Lennart Dahlkamp . “Fielmann’ın Hamburg’daki genel merkezi, mümkün olduğunca çok sayıda çalışanı güvenliğe ulaştırmaya adanmış bir kriz ekibi kurdu. Birçoğu Polonya’ya, bazıları Almanya’ya kaçtı. Hepsine Fielmann tarafından konaklama, dil kursları ve bir iş yeri sağlandı. Birçok meslektaşımız bağışta bulundu,” diye ekledi.

Dahlkamp, ​​Fielmann’ın önceki yıllarda ülkenin batı ve orta kesimlerindeki gelişime odaklandığını, bu nedenle şirketin işgal altındaki topraklarda mağazalarının olmamasının şanslı olduğunu ve birçok mağazanın hâlâ cepheye yakın olduğunu söyledi.

Dahlkamp, ​​savaş patlak verdiğinde lojistiğin perişan olduğunu kabul etti ancak Fielmann’ın üç aydan kısa bir sürede mağazalara gözlük tedarikini geri getirmeyi başardığını belirtti. Grup tarafından uygulanan önlemler arasında, tüm kilit yöneticiler için uzaktan yönetim, ürün çeşitlerinin ve hizmet politikalarının ayarlanması ve sık sık yaşanan elektrik kesintileriyle başa çıkmak için jeneratörler veya invertör pilleri gibi alternatif enerji kaynaklarının kullanımı yer aldı.

“Haziran-Eylül 2023 arasında Grivna’da yeni rekorlar kırdık. Eylül 2023’ten bu yana, ülkedeki duruma bağlı olarak periyodik düşüşler ve satışların istikrarı ile istikrarlı bir büyüme gözlemledik,” diye açıkladı Dahlkamp.

Piyasa oyuncuları genel olarak Ukrayna’nın çatışmalardan uzak kalan bölgelerindeki gözlük mağazalarının Mayıs 2022’ye kadar kademeli olarak yeniden açıldığını belirtti.

Öte yandan gözlük perakendecileri de büyüme planlarından vazgeçmiş değil.

Türbülansa rağmen Luxoptica 2022’de 12 mağaza açtı ve 2023’te genişlemesini sürdürdü. Ancak Kharkiv’de kurulan ve geleneksel olarak ülkenin doğusunda en güçlü ayak izine sahip olan şirket, artık batıda gelişmeye öncelik veriyor.

Titarenko, şirketin doğuda çatışmalar başlamadan önce bile yeni bölgelere girme planları yaptığını ancak savaşın bu planları hızlandırdığını belirtti.

Yeni açılışlar sadece Luxoptica’ nın 2022’deki kayıplarını telafi ediyor. Titarenko, “Mağazalarımızın bir kısmı yıkıldı ve bir kısmı işgal altındaki topraklarda kaldı” yorumunu yaptı.

Yaklaşan belirsizlik

Ancak çatışmanın biteceğine dair bir belirti görülmediği için Ukrayna gözlük pazarının geleceği belirsizliğini koruyor.

Pro-Consulting, şirketin “temel senaryo” olarak adlandırdığı şeyin gerçekleşmesi durumunda, yerel gözlük satışlarında daha fazla büyümenin mümkün olduğunu söyledi. Diğer şeylerin yanı sıra, düşmanlıkların sona ermesi veya önemli ölçüde gerginliğin azaltılması söz konusu. Ayrıca, yabancı ortaklardan gelen desteğin değişmeden kalması, ülkede kademeli ekonomik büyümenin devam etmesi ve Ukraynalı mültecilerin bir kısmının geri dönmesi gerekecek. Bu beklentilerin gerçekçi olup olmadığını söylemek zor.

Bu arada Ukrayna perakende sektörü, artan işgücü sıkıntısı ve sürekli elektrik kesintileri gibi yeni zorluklarla karşı karşıya.

Yerel bir yayın olan Obozrevatel’in Haziran 2024’te bildirdiğine göre, göç ve devam eden seferberlik ortasında Ukrayna şu anda ciddi bir işgücü sıkıntısıyla karşı karşıya ve işletmelerin yüzde 49’u bunun gelişmelerini kısıtlayan ana olumsuz faktör olduğunu belirtiyor.

Gözlük perakendecileri için bu sorunun başka bir boyutu daha var. Titarenko’nun da ortaya koyduğu gibi, sektör, birçoğu yurtdışında iş fırsatları aramak için ülkeyi terk eden akut bir göz doktoru kıtlığı çekiyor. Sovyet sonrası alandaki diğer birçok gözlük perakendecisi gibi Luxoptica da her satış noktasında bir göz doktoru ofisi bulunduruyor.

Titarenko, şirketin bazı durumlarda yeni mağaza açmak için yurtdışında çalışan göz doktorlarını Ukrayna’ya geri dönmeye zorlamak zorunda kaldığını vurguladı.

Elektrik kesintileri de hesaba katılması gereken bir diğer tehdittir. Ukrayna, savaşın başlangıcından bu yana en kötü elektrik kesintilerinden bazılarını yaşıyor. Rusya, Ukrayna’nın elektrik üretim kapasitelerinin yaklaşık %60’ını devre dışı bıraktı ve bu da ülke genelinde ardışık elektrik kesintilerine yol açtı. Üretim kapasitesinin %90’ını kaybeden Ukrayna’nın en büyük özel elektrik şirketi DTEK , kışın potansiyel olarak kötüleşebileceği konusunda uyardı ve kesintiler günde 20 saate kadar sürdü.

Elektrik kesintileri gözlük perakendesi için gıda perakendesi kadar acil bir sorun olmasa da, uzun vadede piyasayı olumsuz etkileyebilir, ışıkları açık tutmanın maliyetini artırabilir ve muhtemelen yeni bir göç dalgasını tetikleyebilir.