Özellikle Türk tüketicisinin, TV’de yayınlanan TopShop programlarıyla hayatına giren sebepsiz iade (ürünü kullan, memnun kalmazsan 15 gün içinde parasını iade ediyoruz) aldatmacası, uluslararası şirketler ve kurumsallaşmış firmalar eliyle yayılmakta ve Türk ticaret hayatında haksız bir rekabete yol açmaktadır.
İlk bakışta tüketicilerin menfaatineymiş gibi görünen bu yöntemler, gerçekte ihtiyacı olmayan ürünleri de almalarına yardımcı olan bir tuzaktır aslında. Kapitalizmin bu tehlikeli yöntemiyle — nasıl olsa sorgusuz sualsiz geri iade edebileceğinizi bildiğiniz bir malı veya hizmeti, ihtiyacınız olmasa dahi almaya talip oluyorsunuz. Sizi böylesi bir alışverişe ikna ettikten sonra gerisi kolaydır:
Ürün ya da hizmet ihtiyacınız dışında ise önünüzde üç yol vardır:
1- Ya zaman içinde ihtiyacınız olacağına kanaat getirip bir köşede unutursunuz.
2- Ya işinize daha iyi yarayacak bir ürünle değiştirir, gerekirse fark ödersiniz.
3- Ya da “işime yaramıyormuş” deyip iade edersiniz ki, bu tür iade edenlerin oranı böylesi alışverişlerde %1,5’u geçmez. O da bu şirketlerin göze aldıkları rakamın çok çok altındadır.
Sizi rahatlatan şey sadece iade edebileceğinizi bilmenizdir.
Böylesi bir taahhüdün gündelik ticaretimize etkisi ise çok olumsuzdur. AVM ve kurumsal firmaların dışındaki ticaretimize etkileri kabaca şöyledir:
1- Yakınlarımızdaki bir saatçiden yaptığımız alışverişte de işletmenin gücüne bakmadan aynı hizmeti bekleriz.
2- Semtimizdeki bir gözlükçüden aldığımız bir ürünü, defosu yokken dahi hiçbir sebep göstermeden iade etmeye kalkarız.
3- İlçemizdeki sıradan bir kot mağazasını Mavi Jeans’miş gibi algılayarak gerçekte yapmamamız gereken bir alışverişin bedelini mağazaya ödetmeye kalkarız.
Çünkü marka ve kurumsal mağazaların bizi kolay alışverişe yönelten ticari politikaları, bir pazarlama tekniği olmasının ötesinde gerçekte tüketicinin ahlakını bozan, onu gereksiz masrafa sokan ve bunu bir hakmış gibi gösteren bir politikadır. Bu politika karşısında tüketici derneklerinin daha duyarlı olması ve halkı aydınlatmaları gerekir.
Hiçbir kanunda, bir malı ya da hizmeti alan kişi, aldığı hizmet ya da malda bir kusur veya defo yoksa — yani ayıplı bir ürün söz konusu değilse — sudan sebeplerle malı iade edebilir diye bir madde yoktur. Esnaf dediğimiz kimseler de gökten zembille inmedi. Onlar da sizin amcanız, dayınız, babanız. Yanlış ve hatalı davranışlarını elbette eleştirin ve hakkınızı sonuna kadar arayın. Ama kızınızın yaptığı yanlış bir alışverişin bedelini de esnafa ödettirmeyin. Beğenerek ya da arkadaşlarına hava olsun diye aldığı bir ürünü bir müddet sonra beğenmiyorsa, bunun bedelini o ödemeli ya da ödetmelisiniz.
Müşteriyi belli oranda şımartmak güzeldir. Günümüzde insanlar bazen morallerini düzeltmek için de çarşı pazara çıkarlar. (Bu da kapitalizmin modern insana bir oyunudur: “Tüket ki moralin yerine gelsin.”) Ama mutlu olacaklar diye yaptıkları alışverişlerde istekleri karşılanmadığı için kabusları olmasın.
Metin Turanlı
