Giriş: 14 Kasım’da Sessiz Tehlike

Diyabet — özellikle tip 2 diyabet — artık “bulaşıcı olmayan” hastalıklar içinde salgın niteliği kazanmış durumda: hızla artıyor, dünya genelinde ve Türkiye’de yaşamları derinden etkiliyor. Diyabet yalnızca kan şekeriyle ilgili bir sorun değil; aynı zamanda göz sağlığını ve kalıcı görmeyi tehdit eden ciddi bir halk sağlığı problemi haline geldi. Bu nedenle “göz sağlığında salgın” ifadesi, dikkat çekmek için abartı değil; gerçekliği yansıtıyor.

Bu haber üç ana başlıkta ilerliyor: Küresel ve Türkiye’ye dair rakamlar; diyabetin göze etkileri ve mekanizmaları; yapılması gereken koruyucu ve müdahale adımları.

1. Rakamlarla Diyabet — Küresel ve Türkiye Tablosu

Küresel tablo

Dünya Sağlık Örgütü ve uluslararası kuruluşların verileri, yetişkin nüfus içerisinde diyabet insidansının birkaç on yılda katlandığını gösteriyor. Yetişkinlerde diyabet prevalansı geçmişe göre ciddi biçimde yükseldi; milyonlarla ifade edilen diyabetli birey sayısı sağlık sistemlerine baskı oluşturuyor. Diyabetin oluşturduğu komplikasyonlar arasında görme kaybı ve diyabetik retinopati öne çıkıyor — dünya çapında diyabet kaynaklı görme sorunları milyonları etkiliyor.

Türkiye özelinde

Türkiye’de de diyabet yükü artıyor. Yapılan çalışmalar, diyabetli bireylerde retinopati oranlarının kayda değer seviyelerde olduğunu; göze ilişkin farkındalığın bilgi ile davranış arasında tam örtüşmediğini gösteriyor. Bazı çalışmalarda hasta grubunun yalnızca bir kısmı yıllık göz muayenesinin gerekliliğini düzenli olarak benimsiyor; bu da erken tanı fırsatlarının kaçmasına neden oluyor.

Özetle: Diyabetin yaygınlaşması, diyabetik göz komplikasyonlarının artması demek. Bu hem bireysel hem toplumsal düzeyde ağır sonuçlar doğuruyor.

2. Diyabet ve Göz: Neden Kritik?

Diyabet yüksek kan şekeri ile küçük damarları (mikrovasküler) tahrip ediyor. Gözde, özellikle retina damarları zarar görür; bu durum diyabetik retinopati (DR) olarak isimlendirilir. Hastalık erken evrelerde genellikle belirtiler vermez; hastalar görme sorununu fark ettiğinde hasar çoğu zaman ilerlemiştir.

Klinik bulgular

• Retina damarlarında sızıntı ve mikroanevrizmalar
• Makula ödemi (merkez görmeyi etkileyebilir)
• Yeni damar oluşumu (proliferatif retinopati) — kanama ve ciddi görme kaybına yol açabilir

DR’nin en tehlikeli yanı, uzun süre belirti vermeden ilerleyebilmesi. Bu yüzden yılda en az bir kez göz muayenesi önem taşıyor. Ayrıca kan şekeri (HbA1c), tansiyon ve kolesterol kontrollerinin düzenli tutulması, riskin azaltılmasında belirleyici.

Neden “Göz Sağlığında Salgın”?

Diyabetin yaygınlaşması, doğal olarak diyabetle ilişkili göz hastalıklarının da artması anlamına geliyor. Retinopati riskini artıran başlıca faktörler:

1. Diyabet süresi (hastalığın uzunluğu)
2. Kötü kan şekeri kontrolü
3. Eşlik eden yüksek tansiyon ve yüksek kolesterol
4. Erken tarama ve düzenli muayene eksikliği

Görme kaybı kişinin bağımsızlığını, iş gücünü ve yaşam kalitesini olumsuz etkiler. Toplum düzeyinde artan görme kaybı, sağlık harcamalarını, sosyal destek ihtiyacını ve ekonomik yükü yükseltir. Bu sebeple birçok uzman, diyabeti sadece bireysel bir sorun olarak değil, toplum sağlığını tehdit eden bir kronik salgın olarak görüyor.

3. Ne Yapılmalı? Koruma ve Müdahale Stratejileri

Koruyucu adımlar

Tip 2 diyabet riskini azaltmak ve genel sağlığı korumak için öneriler:

• Dengeli beslenme ve sağlıklı bir diyet
• Düzenli fiziksel aktivite
• İdeal kilonun korunması
• Rutin sağlık taramaları: tansiyon, kan şekeri, lipit profili

Göz sağlığı özelinde

Diyabet tanısı almış herkes için öncelikli adımlar:

• Yıllık göz muayenesi — göz dibinin incelenmesi, erken lezyonların tespiti
• Kan şekeri, tansiyon ve kolesterolün hedef aralıklarda tutulması
• Gerekirse göz içi enjeksiyonları, lazer tedavisi veya cerrahi müdahalelerle ileri lezyonların yönetimi
• Toplumda tarama programları ve erişilebilir göz bakım hizmetleri geliştirilmesi

Sağlık sistemlerinin bu alana yatırım yapması; tarama, erken tanı, yönlendirme ve tedavi zincirinin kesintisiz işlemesi kritik öneme sahip.

Basın için dikkat çeken mesajlar

• “Sessiz” ilerleyen bir süreç: Belirti olmayabilir, ama hasar başlamış olabilir — bu yüzden rutin muayene şart.
• Diyabet, yalnızca “şeker hastalığı” olarak algılanmamalı; çok organlı kronik bir hastalık olarak görülmelidir.
• Göz sağlığı üzerinden yapılan iletişim, halkın ilgisini çekmekte etkili: “Görme kaybı riski” vurucu bir mesajdır.
• Haberlerde hasta hikâyelerine yer verilmesi etkili olur: Erken muayene sayesinde görmesini koruyan veya muayeneyi geciktirdiği için zarar gören somut örnekler.

Metabolik problem

Diyabet artık sadece metabolik bir problem değil; toplumsal, ekonomik ve sağlık sistemleri üzerinde ağır yük oluşturan bir halk sağlığı sorunudur. Özellikle gözü etkileyen komplikasyonlar — diyabetik retinopati gibi — geri dönüşü zor sonuçlara yol açabiliyor. Türkiye ve dünya çapında erken tanı, sıkı metabolik kontrol, rutin göz muayenesi ve geniş kapsamlı farkındalık kampanyaları ile bu yük hafifletilebilir.

14 Kasım Dünya Diyabet Günü, yalnızca diyabet farkındalığı için değil aynı zamanda göz sağlığını koruma çağrısı için de bir fırsattır. Her diyabetli birey için yıllık göz muayenesi hayati öneme sahiptir — erken müdahale görmeyi koruyabilir.