Gözlük camını ilk yapan Türkler!

Camın, Merceğin ve Gözlüğün İzinde, Tarihin Tozlu Sayfalarından Göz Sağlığına,

Dünya tarihine yön veren savaşlar, yalnızca insan hayatlarını değil, kültürel mirasları da hedef aldı. Nice eşsiz eser yok oldu ya da ait olduğu topraklardan koparıldı. Bu eserlerden biri de, insanlık tarihinin ilk mercek örneği olarak kabul edilen, bugün İngiltere Devlet Müzesi’nde sergilenen ve Adıyaman’da bulunduğu bilinen mercek…

Adını şekil benzerliği nedeniyle “mercimek” ten alan mercek, tarih boyunca görme sorunlarının çözümünde temel araçlardan biri haline geldi. Latince “lentis” olan mercimek kelimesi, zamanla gözlük camı anlamında kullanılır oldu. Bugün kullandığımız “lens” kelimesi de bu kökenden türedi.

İlk gözlükler 13. yüzyıl başlarında Venedik’te ortaya çıktı. Ancak bugünkü anlamıyla saplı gözlüklerin kullanımı için yaklaşık 350 yıl daha geçmesi gerekti. O dönemlerde gözlükler yalnızca yakını görmekte zorlananlar için üretiliyordu; uzağı göremeyenler ise bir yüzyıl daha beklemek zorundaydı.

Göz sağlığı ancak 19. yüzyılda bir tıp dalı olarak kabul gördü ve gözlükler artık bir aksesuar değil, ciddi bir tedavi aracı haline geldi.

Tarih boyunca camın keşfi de göz sağlığına giden yolda önemli bir adım oldu. Efsaneye göre, Fenikeli tüccarlar Belus Nehri kıyısında kurdukları kampta nötron taşı (soda karbonatı) yüklü yüklerini ateşin üzerine yerleştirdiklerinde, sabah uyandıklarında kum, nötron ve ateşin birleşimiyle oluşmuş, o zamana dek hiç görmedikleri gizemli bir maddeyle karşılaştılar: Cam…

Bilimsel kaynaklara göre ise camın ilk örnekleri M.Ö. 3500’lü yıllarda Mısır ve Mezopotamya’da görülüyor. Ancak gerçek anlamda cam işçiliği, Mısırlıların geliştirdiği cam üfleme tekniğiyle başlamış ve hızla yayılmıştır. Üzerinde yazı bulunan en eski cam eşya ise Firavun Amenhotep’e ait, M.Ö. 16. yüzyıla tarihlenen bir cam boncuktur.

Anadolu’da ise camcılığın başlangıcı İzmir’in Görece köyünde üretilen nazar boncuklarıyla oldu. Selçuklular döneminden itibaren gelişen cam sanatı, İstanbul’un fethiyle birlikte önemli bir üretim merkezi haline geldi. Cam, Türkiye’de altın çağını ise 20. yüzyılda yaşadı.

Büyük medeniyetler –Mayalar, Mısırlılar, Çinliler, Yunanlılar– astronomiden tıbba kadar birçok alanda devrimler yarattılar. Ancak yaşlanmayla gelen görme bozuklukları karşısında çaresiz kaldılar. Roma’nın ünlü hatibi Cicero, metinleri kendisi yerine başkalarının okumasını rahatsızlıkla karşılıyordu. İmparator Nero’nun gladyatör dövüşlerini yeşil zümrüt taşından bir mercekle izlediği, Yunan filozof Ptolemy’nin ışığın kırılmasını incelediği bilinir.

Ancak ışığın kırılma yasasını matematiksel temele oturtarak “görme bilimi”ni başlatan isim, 11. yüzyılda yaşamış Arap bilim insanı Alhazen (İbn el-Heysem) oldu. Onun çalışmaları, gözlük teknolojisinin temellerini atan en önemli adımlardan biri olarak kabul edilir.

Nereden nereye…
Bugün elimizde tuttuğumuz sıradan bir gözlük camı bile, binlerce yıllık bir insanlık serüveninin, bilimsel merakın ve kültürel mirasın sonucudur.

Gözlüğün ve Camın Serüveni
 İlk Mercek:
– Adıyaman’da bulunduğu düşünülen, günümüzde İngiltere Devlet Müzesi’nde sergilenen ilk örnek.
– “Mercek” kelimesi, şeklinden dolayı “mercimek”ten türemiştir. Latince kökeni “lentis”.

 İlk Gözlük:
– 13. yüzyıl başlarında Venedik’te üretildi.
– İlk gözlükler yalnızca yakını göremeyenler için yapılmıştır.
– Uzağı göremeyenler için gözlüklerin geliştirilmesi bir yüzyıl daha sürdü.
– Saplı gözlüğe geçiş 350 yıl aldı.

 Bilimsel Gelişmeler:
– Göz sağlığı, ancak 19. yüzyılda tıbbî bir alan olarak kabul edildi.
– Kırılma kanununu ilk tanımlayan bilim insanı: Alhazen (İbn el-Heysem), 11. yüzyıl.

 Camın Doğuşu:
– Efsaneye göre, Fenikeli tüccarlar tesadüfen ateş, kum ve soda karbonatıyla camı keşfetti.
– Arkeolojik bulgulara göre ilk camlar M.Ö. 3500’de Mısır ve Mezopotamya’da üretildi.
– En eski yazılı cam: Firavun Amenhotep’e ait boncuk (M.Ö. 1551-1527).

 Türkiye’de Cam Sanatı:
– İlk cam ürünleri: İzmir-Görece köyünde nazar boncuğu üretimi.
– Selçuklulardan itibaren camcılık gelişti.
– İstanbul’un fethi sonrası üretim arttı, 20. yüzyılda altın çağını yaşadı.