Prizmatik camlar nedir ve ne amaçla kullanılır?-1

Birçok gözlükçü camların prizmatik gücünü ve taban yönünü doğru olarak ölçememektedir.

Prizmatik camlar nedir ve ne amaçla kullanılır?

Prizmatik camlar, genellikle binoküler görüş elde etmek için göz kaslarının işlevlerini yerine getiremediği durumlarda kullanılmaktadır. Nystagmus, Disleksi, Otizm ve Down’s Sendromu gibi durumlarda da bazen prizmatik camlar kullanılmaktadır. Taban yönleri farklı olabilen bu durumlar bizim konumuz dışındadır. Biz burada sadece binoküler görüş elde etmek için Heterophoria durumlarında kullanılan prizmatik camları ve onların montaj kurallarını inceleyeceğiz.

Muayene metodları ile izole edilen iki göz sonsuza baktığı zaman bakış aksları birbirine paralel ise, bu kişi ortoforiktir. İdeal olan budur. Fakat göz muayenesi için göz hekimlerini ziyaret eden hastaların çok büyük kısmında 2 Diyoptriye kadar Esophoria (İçe meyil) veya Exophoria (dışa meyil) ve daha küçük miktarlarda dikey “phoria” görülmektedir. Miyopi ve hipermetropinin düzeltilmesi neticesinde bu boyuttaki küçük kusurlar göz kasları tarafından genellikle kompanse edilmekte ve sorun yaşanmamaktadır. Esophoria, exophoria ve dikey yöndeki kaymalar kompanse edilemediği zaman, genellikle yapılan, kişiye prizmatik camların verilmesidir.

Prizmatik cam, üzerine gelen ışığı tabanına doğru kırar. Camlar sipariş edilirken taban yönünün üretici firmaya bildirilmesi gerekmektedir. İstenilen prizmatik etkinin oluşması için montajın titizlikle yapılması şarttır. Üretici cam firması tarafından markürlenen montaj noktası aynen progresiv cam montajındaki gibi, sağ ve sol olarak hassas bir şekilde pupillaların karşısına yerleştirilmelidir. Prizmatik camlarda tüm aberasyonların artması nedeniyle görüntü kalitesi belirgin olarak düşmektedir. Prizma gücü arttıkça görüntü kalitesi daha fazla düşmektedir.

Prizma taban yönleri:
Göz hekimi Taban yönünü, “İçeri”, “Dışarı”, “Yukarı” ve “Aşağı” olarak belirtir. Ayrıca prizma taban yönleri çapraz olarak da verilebilir. Çapraz yönlerdeki prizmatik camların montajında 360 derecelik şema kullanılır. Prizmatik cam uygulamasında bazı kurallar vardır. Binoküler görüşü sağlamak için kullanılan camlarda hiçbir zaman her iki göze birden TABAN YUKARI veya TABAN AŞAĞI prizma verilmez. Ayrıca iki göze birden yatay prizma verilmişse mutlaka iki taraf da TABAN İÇERİ veya TABAN DIŞARI olmalıdır.

Her iki gözde Taban YUKARI prizmanın yönü 360 derecelik şemada 90 derece ile gösterilir. Taban AŞAĞI prizma yönü de 360 derecelik şemada her iki göz için 270 yönüdür. Fakat yatay yönlü prizmalarda Sağ gözde Taban İÇERİ 0 ile belirtilirken Taban DIŞARI 180 ile belirtilir. Sol gözdeki yatay prizma yönleri sağ gözün tam tersi olup Sol gözde Taban İÇERİ prizma yönü 180 ve Taban DIŞARI prizma yönü de 0 derece olarak ifade edilir.

Toplam prizmanın sağ ve sol cama bölünmesi:

Ortoptik tedavi için verilen prizmatik camların gayesi, binoküler görüşü sağlamaktır. Tek gözü olan bir kişiye bu maksatla prizmatik cam verilmez. Bundan da anlaşılacağı gibi ortoptik tedavide iki göz birden ele alınır. Doktor önce gereken toplam prizma ihtiyacını tespit eder. Genelde toplam prizma değeri iki cama bölünür. Fakat birçok kez sağ ve sol gözlerdeki görüş keskinliğindeki farklılıklardan dolayı doktor prizmaları eşit olarak bölmeyebilir, bazen de tüm prizmatik değeri sadece bir göze verir. Prizmatik camlar yarattıkları deformasyon nedeniyle görüş keskinliğini azalttıklarından, göz doktorları birçok kez prizmanın tümünü veya büyük kısmını görüş keskinliği daha az olan göze verirler.

Toplam prizmanın gözler arasında aşağıdaki şekilde bölünmesi teorik olarak mümkündür. Fakat kararın mutlaka uzman doktor tarafından verilmesi gerekmektedir.

Bazı örnekler:

RE. 3.00 D Taban Yukarı
LE. 3.00 D Taban AşağıDiğer olası alternatifler:

1. RE. 6.00 DTaban Yukarı
LE. Prizma yok

2. RE. Prizma yok
LE. 6.00 D Taban Aşağı

3. RE. 2.00 D Taban Yukarı
LE. 4.00 D Taban Aşağı vs.

Tek odaklı ve çok odaklı camlar prizmatik olarak üretilebildiği gibi, prizmatik reçeteler “Fresnel” prizmaları ile de yapılabilir.Tek göz için verilen çok yüksek güçteki prizmatik camların teknik nedenlerden dolayı üretilememesi durumunda prizmatik gücün bir miktarı diğer cama aktarılabilir. Fakat bu, ancak reçeteyi yazan doktorun onayı ile yapılmalıdır.

Prizmatik camların ölçümü:

Verre plan tek odaklı prizmatik camlar hariç, numaralı gözlükten prizmatik güç ölçümü camların ancak belirli referans noktalarında yapılabilir. Bu nedenle doğru ölçüm için ilk olarak prizmatik gücün ölçüleceği referans noktasının önceden belirlenmesi gerekmektedir. Bu referans noktaları tek odaklı ve bifokal camlarda Sağ ve Sol camdaki Uzak ve Yakın bakış noktaları, progresiv camlarda da prizma ölçüm noktalarıdır. Bu noktalar asetat kalemle camların üzerine işaretlenir. Daha sonra bu noktalar fokometrenin lens dayanma halkası üzerinde ortalanır ve ölçüm yapılır.

Progresiv camların prizma ölçüm noktasında genellikle Taban Aşağı prizma ölçülür. Bu, üretici Rx laboratuvarları tarafından özellikle yapılan bir uygulamadır. “İnceltme Prizması” uygulaması hakkında bilgi sahibi olmayan bir kişi prizmatik olmayan bir progresiv camı prizmatik olarak algılayabilir. Bu hataya sık sık düşülmektedir.

Stok çekmece camları ile istenilen prizmatik etki oluşturulabilir mi?

Evet, bazen oluşturulabilir. Fakat bu işlemin asferik yüzeyli camlarla yapılmaması gerekmektedir. Desantre yöntemi ile istenilen prizmatik etkiyi elde edebilmek, istenilen prizmatik etkinin miktarına, gözlük camının diyoptrik gücüne ve camın çapına bağlıdır. İstenilen prizmatik etki camın diyoptrik gücü ile kıyaslandığında, yüksek olmamalı ve camın çapı, yeterli desantrasyonu yapabilecek kadar büyük olmalıdır.

Desantrasyon yönü ile taban yönünün ilişkisi:

Konveks camlarda desantrasyon yönü, taban yönü ile aynıdır. Yani taban İÇE prizmatik etki elde etmek istiyorsak konveks camları İÇE (yani nazal yönde) desantre etmemiz gerekiyor. Konkav camlarda ise bunun tersi yapılıyor. Taban İÇE prizmatik etki hedeflendiği zaman konkav camlar DIŞA (yani şakak yönünde) desantre edilmelidir. Konveks diyoptrilerde elde edilen dikey prizmatik etkinin taban yönü de desantrasyon yönü ile aynı olup, konkav diyoptrilerde taban yönü ile desantrasyon yönü terstir.

Örneğin konveks camla taban YUKARI prizmatik etki elde etmek istiyorsak desantrasyonu yukarı yönde, konkav camla taban YUKARI prizmatik etki elde etmek istiyorsak da desantrasyonu aşağı yönde yapmamız gerekiyor.

Sferik çekmece camı kullanarak istenilen prizmatik etkinin oluşturulması:

Konunun daha iyi anlaşılabilmesi için sferik birkaç reçete ile örnek vermek istiyorum:

Reçete 1. RE. +4.00 Sph. 2D Taban İçeri
LE. +2.50 Sph. 2D Taban İçeri
Pupilla Mesafesi : 67 mm (RE. 33.5 mm ve LE. 33.5 mm)
Çerçeve Ekartmanı : 50 x 17 = 67 mm (Kullanıcı çerçevenin tam ortasından bakıyor)

Çözüm: Eğer prizmatik etki olmasaydı bu çerçeveyi kurtaran minimum çap 54 mm olacaktı. (50+17=67 mm
67-67 =0 mm. 52+2= 54 mm. Bu hesaplamada çerçevenin çapraz boyutu 52 mm olarak kabul edildi ve ayrıca 2 mm emniyet payı ilave edildi).

İstenilen prizmatik etkiyi elde edebilmek için gerekli desantrasyonu “Prentice” formülünden hesaplıyabiliriz: c= P/F c=Desentrasyon, P=Prizmatik etki, F= Diyoptrik güç

Sağ camdaki desentrasyon = 2/4.0= 0.5 cm= 5 mm İÇE
Sol camdaki desentrasyon = 2/2.5= 0.8 cm= 8 mm İÇE

Camın çapı desantre miktarının iki katı kadar arttığından,

Sağ cam: 54+10 = 64 mm
Sol cam: 54+16 = 70 mm olmalıdır.

Sonuç: 65 ve 70 mm çaplarındaki stok camları kullanıp sağ camı 5 mm ve sol camı da 8 mm İÇE desantre ederek reçetede yazılan prizmatik etkileri elde edebiliriz. Kullanıcı çerçevenin tam ortasından değil de diyelim ki sağ ve solda ikişer mm daha içeriden bakmış olsa , yani pupilla mesafesi 63 mm olsa idi, o zaman sağ cam 7 mm ve sol cam da 10 mm desantre edilecekti. Bu durumda gerekli çaplar sağda 68 mm ve solda da 74 mm olacaktı.

Reçete 2. RE. -1.00 Sph. 2.00D Taban İÇE
LE. -0.50 Sph. 2.00D Taban İÇE
Pupilla Mesafesi : 67 mm (RE. 33.5 mm ve LE. 33.5 mm)
Çerçeve Ekartmanı : 50 x 17 = 67 mm (Kullanıcı çerçevenin tam ortasından bakıyor

Çözüm: Eğer prizmatik etki istenmemiş olsa idi bu çerçeveyi kurtaran minimum çap , daha önce de hesapladığımız gibi 54 mm olacaktı. İstenilen prizmatik etkiyi sağlayabilmek için gerekli desantrasyon
miktarını şöyle hesaplıyabiliriz:

Sağ camdaki desentrasyon = 2/1.0= 2 cm= 20 mm DIŞA
Sol camdaki desentrasyon = 2/0.5= 4 cm= 40 mm DIŞA

İstenilen prizmatik etkiyi desantrasyon yöntemi ile elde edebilmek için gereken çap, desantre miktarının iki katı kadar olacağından,

Sağ cam 54+40 = 94 mm ve
Sol cam 54+80 = 134 mm olmalıdır.

Sonuç: Bu çaplarda cam mevcut olmadığı için istenilen prizmatik etkilerin desantrasyon yöntemi ile prizmatik olmayan camlar kullanılarak elde edilmesi mümkün değildir. Mutlaka prizmatik Rx cam üretimi şarttır. Sipariş edilecek prizmatik camların çapı minimum 54 mm olmalıdır.

Silindirik çekmece camı kullanarak istenilen prizmatik etkinin oluşturulması:

Reçete silindirik ise istenilen prizmatik etkinin miktarına, gözlük camının diyoptrisine ve camın çapına bağlı olarak silindirik stok çekmece camlarının desantresi ile de istenilen prizmatik etki elde edilebilir. Aksların 90 ve 180 olduğu durumlarda gerekli hesapların yapılması çok zor olmasa da akslar çapraz olduğu zaman karmaşık matematiksel işlemlere ihtiyaç vardır.

Diyoptrisi ve çapı uygun olabilecek silindirik veya sfero- silindirik stok çekmece camlarını fokometrede desantre ederek istenilen prizmatik etkiyi elde edip edemiyeceğimizi anlıyabiliriz. Bunu yapmak için ilk olarak cam merkezlenip aks yönü belirlenir. Daha sonra markür noktaları 180 yönünde kalacak şekilde cam sağa, sola, yukarıya ve aşağıya hareket ettirilerek istenilen prizmatik etkinin oluştuğu nokta bulunmaya çalışılır. Cam üzerinde istenilen prizmatik etkiye sahip nokta mevcut ise cam o pozisyonda yeniden markürlenir. Yeni markürdeki merkez noktasını pupilla merkezi ile çakıştırarak, eğer çap kurtarırsa, camı kestiğimiz zaman bu cam istenilen prizmatik etkiyi oluşturacaktır.

Sferik stok çekmece camlarını da fokometre üzerinde desantre ederek, hesap yapmadan, pratik yöntemle istenilen prizmatik etkiyi oluşturup oluşturamayacağımızı görebiliriz.

(Devam edecek)