Mavi Işık: İyi ve Kötü yönleri

Mavi ışığın faydalı ve zararlı etkileri üzerine hararetli bir tartışma sürmektedir.

Bir yandan, mavi ışık kış depresyonu ve uykusuzlukla mücadelede yardımcı bir araç olabilir. Öte yandan mavi ışık insan gözüne kalıcı şekilde zarar verebilir. Mavi ışıkla ilgili işin aslı nedir? Her gün maruz kaldığımız suni ışıkla ilgili neler değişti? Vücudumuz bu dalga boyunun biyolojik etkilerine neden ihtiyaç duyuyor? Nasıl ve ne zaman kendimizi mavi ışığın potansiyel zararlı etkilerine karşı korumalıyız? Mavi ışığın iyi ve kötü yönlerini keşfetmek için okumaya devam edin.

Göz ile görünür ışık spektrumu
İnsan gözüne ulaşan ve giren ışık 390 ila 780 nm aralığındaki dalga boylarını içeren görünür ışığa ve morötesi aralık (UV ışığı) ve kızılötesi aralık (IR ışığı) içeren görülmeyen spektruma bölünür.

Uzmanlar UV ışığının cilt ve gözler gibi biyolojik dokulara hasar verme potansiyeline sahip olduğunu ve bu nedenle insanların bu bağlamda uygun yollarla güneş koruması kullanmaları gerektiğini bir süredir biliyorlar. Fakat mavi mor ışıkta aynı zamanda özellikle gözlere hasar verme potansiyeli vardır. Mavi mor ışığın morötesi ışıktan daha az enerjisi olabilir fakat UV ışığının aksine büyük kısmı gözün ön tarafından emilen mavi ışık retinaya kadar erişir.

390 ila 500 nm arası mavi mor banttaki ışık bileşeni yüksek enerjili görünür ışık (HEV high-energy visible) olarak adlandırılmaktadır. 390 ila 440 nm arasındaki dalga boyları özellikle kritik olarak görülmekte ve yüksek enerjili gelen ışığın neden olduğu retina hasarını içeren fotoretinitin olası nedenlerinden biri olarak düşünülmektedir.

Mavi ışığın faydalı yönleri
Bilimsel çalışmalar, hormon dengemizi ayarlamada yardımcı diğer noktaların yanında ışığın da vücudumuzda biyolojik etkisinin olduğunu göstermiştir. Melatonin hormonu uyuma/uyanma çevrimimizin ayarlanmasında önemli bir görev üstlenir ve bu süreç için ihtiyaç duyduğumuz ışık enerjisi daha çok gözlerimizden emilir. Bu süreçteki diğer önemli faktör melanopsin adı verilen ve görünür spektrumun kısa dalga boyu kısmında daha aktif olduğu görülen gözdeki ışık emici pigmenttir. Bu, retinamıza erişen mavi ışığın psikolojik sağlığımızın yerinde olmasında bir rolü olduğu anlamına gelmektedir, bu nedenle kış depresyonu ve uykusuzluk tedavisinde ışık tedavisi başarıyla uygulanmaktadır.

Vitaminlerin üretiminde UV ışığının da rolü vardır, bu da ışık uyarısının metabolizmamızda önemli bir etkisinin olduğu anlamına gelmektedir. Özetle, vücutlarımızın mavi ışığa ihtiyacı var.

Somut bir örnek vermek gerekirse, birçoğumuz yaşa bağlı uykusuzluğun ne olduğunu biliyoruz, yaşlılar daha az uykuya ihtiyaç duyuyorlar anlamına gelen bir durumdur bu. İnsan gözüne erişen ışık bu olayda önemli bir görev üstlenmişe benzemektedir. Yaşlıların genelde mağdur olduğu katarakt mavi ışığın bir bölümünün retinaya erişmesini engellemekte ve katarakt hastalarını tedavide kullanılan göz içi merceklerinin de mavi ışığı bloke etme etkileri bulunmaktadır. Bu durum, genelde yaşlıların gündüz-gece ritimlerinde karmaşıklığa neden olmakta ve ihtiyaçları olan uyku miktarını değiştirmektedir.

Fakat diğer birçok durumda olduğu gibi burada da kural “her şey kararında olacak”tır.

Mavi ışığın zararlı etkileri
Kızılötesi ve mavi-mor bandında çok yoğun ışık insan gözüne zarar verebilir. Ağrılı konjonktiva ve kornea enfeksiyonuna sebep olabileceği gibi gözün kristal merceğine de (örn: katarakt) ve özellikle de retinaya (maküler dejenerasyon) zarar verebilir.

Bu nedenle yoğun güneş ışığı olan zamanlarda, özellikle de su veya karlı dağ yamaçları gibi kamaşmanın çok fazla olduğu durumlarda %100 UV korumalı güneş gözlüğü takmak çok önemlidir.

Modern dünya: yüksek oranda mavi ışık içeren ışık kaynakları
Işık yayan diyotlardan (LEDler) ve Xenon ışıklarından enerji tasarruflu ampullere ve ekranlardan yayılan elektromanyetik radyasyona, hayatlarımızı daha iyi ve daha kolay hale getirmek için tasarlanmış olan tüm “yeni ışık kaynakları”, eski geleneksel lamba ampullerinden çok daha fazla yüksek oranda mavi ışık içerirler. Işığın farklı spektral bileşimi eskiye göre çok daha ciddi oranda mavi ışığa maruz kaldığımız anlamına gelmektedir. Bu durumun görmemizde zararlı etkisi olabilir mi?

Şimdilik, bilgisayar ekranlarının kullanılmalarının veya bu yeni ışık kaynaklarına uzun süre bakmanın retinaya zarar verip vermediğine dair soruların cevaplarını bulacak bir çalışma yapılmamıştır. Fakat unutulmamalıdır ki gözlerimiz, kapalı bir havada dışarıda geçirilen bir saatte, içeride ekranın karşısında geçirilen bir saate göre 30 defa daha fazla mavi ışığa maruz kalmaktadır.

Mavi ışık filtreli net gözlük camları
Net gözlük camlarında genelde iç mekanlarda kullanılıyorsa UV korumasının gerekli olmaması mantıklıdır. Şeffaf gözlük camlarının DuraVision® Blue Protect gibi mavi ışık filtresi ile üretilmesi mümkündür. Fakat neden?

Işık kaynaklarından veya ekranlardan gelen mavi ışık radyasyonu bazı kişilerin gözleri için rahatsız edici veya yorucu olabilir. Mavi filtre, kişilere daha net görme sağlayabilir: Görünür ışığın farklı dalga boyları kornea ve göz merceği tarafından biraz farklı şekillerde kırılır, böylece hepsi retinadaki aynı odak noktasına düşmez. Bu türden bir durum bazı kişilere tanıdık gelecektir– örneğin kırmızıyı uzaktan ve maviyi yakından daha net görmenin daha kolay olması veya kırmızı, yeşil ve mavi çizgileri olan grafiklere odaklanmanın aynı veya benzer renkli çizgileri olan grafiklere odaklanmaya göre daha yorucu olması.

Bazı kişiler, yüksek oranda mavi ışık içeren ışık kaynaklarının kendilerini gece daha uykusuz bırakabildiğini hissetmektedirler. Karanlık bir odaya girdiğimizde, alacakaranlıkta veya gece dışarı çıktığımızda gözlerimiz farklı bir görme moduna geçer. Az ışıkta, insan gözü yeşil hassasiyetinden yüksek enerjili mavi spektrumuna geçer. Bu, mavi ışığı daha yoğun şekilde algıladığımız anlamına gelir, bu da artan kamaşma hissini yaratabilir. Bu etki, arkadan gelen aracın farlarından, özellikle de modern Xenon veya LED farlı araçlar söz konusu olduğunda, gözlerin kamaşması sonucu körlük yaşayan sürücülere tanıdık gelecektir. Mavi ışık filtreli gözlük camları bu durumlarda daha rahat görme yaratabilir.

DuraVision® BlueProtect ilave bir katman olarak uygulanabilen net gözlük camları için tasarlanmış bir cam kaplamasıdır. Geleneksel ZEISS marka DuraVision® Premium kaplamanın tüm faydalarını sunmakla birlikte temizlemesi kolay bir tasarımda optimize edilmiş bir sertlik de içerir. BlueProtect, mavi ışığı 390 ila 440 nm bandında azaltan bir mavi filtre içerir. Bu, 450 ila 500 nm bandında mavi ışığın faydalı etkilerini kaybetmeden iç mekan etkinlikleri boyunca mavi ışığa karşı koruma isteyen herkes için iyileştirilmiş görme rahatlığı anlamına gelir. DuraVision® BlueProtect gözlük camları dış mekan etkinlikleri için güneş gözlüğünüzü takmayı veya %100 UV koruması da sağlayan PhotoFusion® camları kullanmayı tercih etmediğiniz sürece tüm gün boyunca takılabilir.

Dijital cihazlar görmemizi nasıl değiştiriyor
Tabletler, akıllı telefonlar ve diğer dijital ekranlar maruz kaldığımız ışık spektrumunu değiştirmekle kalmıyor ayrıca görme davranışımızı da değiştiriyorlar. Nesnelere daha önce hiç olmadığı kadar “yakından” bakarak daha fazla zaman geçirdiğimizi fark etmemiz önemlidir. Bunun sebebi genelde arka plan aydınlatmasının çok zayıf olmasıdır. Bu, çocuklarda bile bir sorundur: “okul miyopisi” okula başladıktan itibaren çocuklarda artan uzağı görememe eğilimi anlamına gelmektedir.

Uzağa bakmaya yeterli zamanı ayırmazsak, gözlerimiz yeterli rahatlama fırsatı yakalayamayacak ve bizler farklı mesafelere hızlıca odaklanabilme yetimizi “unutacağız”. Bu dijital göz yorgunluğuna sebep olur. Ayrıca, dijital ekranlara baktığımızda daha az göz kırparız, bu nedenle korneamız gözyaşı sıvısıyla daha seyrek nemlendirilir. Bu, göz yorgunluğuna yol açabilir. Ve en kötüsü görmemizde bozukluk yaratabilir.

Önerimiz: Dizüstü bilgisayarınızla, tabletinizle veya akıllı telefonunuzla çalışmakta olsanız bile daha sık uzağa bakarak gözlerinize daha sık mola verdirmenizi öneririz. Ve gözlerinizin, aşırı UV ve mavi-mor ışığa karşı uygun şekilde korunmalarını sağlayarak yeterli aydınlığa maruz kaldıklarından emin olun.