”Her şey kırık bir camla başlıyor.”

” HER ŞEY KIRIK BİR CAMLA BAŞLIYOR ”
Bu teoriye göre her şey ‘bir kırık cam’la başlıyor.

Ama aklınıza gelebilecek her şey… Düzen, karmaşa… Nasıl mı?

Gelin önce Amerika Birleşik Devletleri’nin en karmaşık şehirlerinden biri olan New York’a gidelim. Bu karmaşık, suç oranının yüksek ve yaşanması zor şehir, New York’un efsanevi Belediye Başkanı Rudolph Giuliani ile adeta değişime uğruyor, suç oranı düşüyor, daha kaliteli bir yaşama kavuşuyor. Rudolph Giuliani’ye merakla bu zor başarının sırrı soruluyor. Kendisi; “herşey kırık bir camla başladı” diyor ve Philip Zimbardo’nun kırık cam teorisini anlatmaya başlıyor.

Zimbardo, suç ve suç eğilimleri üzerine çalışan Stanford’lu bir psikolog. Sıradan insanların bazı çevre koşulların değişmesiyle nasıl canavara dönüşebildiklerini araştırmış ve içinde bulunan ortamların insanları nasıl suça teşvik edebileceğini herkesin anlayabileceği şekilde gözler önüne sermiş. Yaptığı araştırmalarından biri ise ‘kırık cam teorisi’ olarak geçiyor.

Zimbardo, suç oranının yüksek olduğu, yoksul Bronx ve daha yüksek yaşam standardına sahip Palo Alto bölgelerine birer otomobil bırakır. Araçların plakası yoktur ve kaputları aralıktır. Bölgeleri gizli kamerayla izler. Bronx’ta, yani suç oranının yüksek olduğu bölgedeki otomobil üç gün içinde tamamen yağmalanır.

Diğeri, yani daha yüksek yaşam standardına sahip bölgedeki otomobile bir hafta boyunca kimse dokunmaz. Ardından Zimbardo iki öğrencisi ile birlikte bu bölgeye gidip sağlam kalan otomobilin çekiçle kelebek camını kırarlar. Daha ilk darbe indirilir indirilmez çevredeki insanlarda birer birer olaya dahil olmaya başlarlar.

Değil günler, sadece birkaç saat içinde bu otomobil de kullanılmaz hale gelir.

İşte, “Kırık cam teorisi” olarak isimlendirilen Zimbardo’nun bu çalışması New York’un efsane Belediye Başkanı Giuliani’ya ilham olur;

“Metruk bir bina düşünün. Binanın camlarından sadece biri kırık olsa bile, o camı hemen tamir ettirmezseniz, yoldan geçen herkes bir taş atıp binanın tüm camlarını kırmaya başlar. Ben, ‘ilk’ cam kırıldığında hemen tamir ettirdim. Bir elektrik direğinin dibine ya da binanın önüne biri, çöp bıraksın mesela. O çöpü hemen kaldırmazsanız herkes çöpünü oraya bırakır ve kısa zamanda çöplük haline dönüşür bu bölge. İlk çöp torbasını hemen kaldırttım…” şeklinde açıklama yapar Giuliani.

Bunu fark eden New York polisi de, önce küçük suçların peşine düşmüş. Metroya bilet almadan binenleri, apartman girişlerini tuvalet olarak kullananları, kamu malına zarar verenleri, hatta içki şişelerini yola atanları bile yakalayıp haklarında işlem yapmış. Ve zaman içinde New York çok daha kaliteli, yaşanır bir yere dönüşmüş.

Bu çalışmanın aslında hepimizin hayatlarında bir örneği yok mu? O “masum ilk”ler, ilk söylenen yalanlar, ilk aldatmalar, ilk vurdumduymazlıklar sonra pişmanlıklarımız olmadılar mı? Bir kartopu misali zamanla yığıla yığıla çığa dönüşüp, bizi de içine alıp, belirsizliğe sürüklemediler mi?

Bazen engellilerin park edeceği yere park etmiş arabalar görüyorum. Birine tepki göstersen bunun yanlış olduğunu söylesen ama diğerleri de park etmiş oluyor cevap. Tabi örnekleri çoğaltabiliriz.

Bir şekilde kırılsa dahi, kırılanı hemen onarmayı sakın ihmal etmeyin. Unutmayın; herşey o “ilk cam kırığı” ile başlıyor. Ama aklına gelebilecek her şey!

UĞUR ATASEVEN