Ehliyet reformu: Gönüllü öz değerlendirme işe yarayabilir mi?

AB Parlamentosu Şubat ayı sonunda ehliyet sahipleri için zorunlu sağlık kontrollerine karşı oy kullanmıştı. Ancak araştırmalar ve kazalar, 70 yaş ve üzeri kişilerin en azından gönüllü olarak araç kullanmaya uygunluklarını kontrol etmeleri gerektiğini gösteriyor.

Sürücüleri sürüşe uygunluklarını değerlendirmek üzere tıbbi-psikolojik muayeneye (MPU) hazırlayan Psikolog Frank Schühlein, bunun nasıl işleyebileceğini ve optisyenlerin buna katkıda bulunup bulunamayacağını açıklıyor.

Ancak araştırmalar ve kazalar, 70 yaş ve üzeri kişilerin en azından gönüllü olarak araç kullanmaya uygunluklarını kontrol etmeleri gerektiğini göstermektedir.

Almanya da Otoyol Araştırma Enstitüsü tarafından 2022 yılında yapılan bir araştırmaya göre, pek çok sürücü görme yetisini değerlendirmede sorun yaşıyor: Ankete katılan yaklaşık 400 kişinin yüzde 99,2’si görme yetilerini “oldukça iyi” ila “çok iyi” olarak değerlendirmiştir. Ancak, yüzde 16,4’ü gerçek görme keskinliği 0,7’nin altında olduğu için göz testinde başarısız olmuştur. “Bu deneklerin daha fazla uzatılmadan araç kullanmalarına artık izin verilmemeli” diyen yaşlılar, “Gönüllü öz değerlendirme işe yarayabilir mi? Araştırmaya eşlik eden Alman Oftalmoloji Derneği (DOG) uzmanları “Kimse yaşlı ve kenarda olmak istemez” dedi.

Bu bağlamda, Şubat ayı sonunda iptal edilen AB direktifinin, görme bozukluğu olan ya da araç kullanmaya uygun olmayan daha az sayıda kişinin karayolu trafiğine katılmasını sağlamaya gerçekten yardımcı olup olmayacağı tartışmalıdır. Amaç, sağlık testlerinin kendi kendine raporlama yoluyla gerçekleştirilmesiydi. Ehliyetini yenilemek isteyen herkes, fiziksel olarak araç kullanmaya uygunluğuna ilişkin bir form doldurmak ve ayrıca görme yetisine ilişkin bilgi vermek zorunda olacaktı. ZVA’ya göre, AB Komisyonu 70 yaş ve üzeri yaşlılar için sadece beş yıllık bir süre önermiş olmasına rağmen, bu zorunluluk ehliyetin süresinin dolmasından sonra her 15 yılda bir ortaya çıkacaktı.

Öz değerlendirme için öneri
Böyle bir (gönüllü) öz değerlendirme Almanya’da bir seçenek olabilir mi? AB üyesi ülkeler testlerin türünü ve şeklini kendileri belirlemeye devam edebileceklerine ve Volker Wissing zorunlu kondisyon testlerine karşı çıkacağına göre (“Zorunlu muayeneler toplumumuzu daha da insanlık dışı hale getiriyor”)? tagesschau.de’ye göre, FDP’li Federal Ulaştırma Bakanı, yaşlı vatandaşların “devlet gereklilikleri ve bürokratik kontrol olmadan sağlıklarıyla başa çıkabileceklerine” güveniyor. Peki, dikkat çekici hale gelen sürücülerle sık sık ilgilenen kalifiye bir psikolog bunu nasıl değerlendiriyor?

Sayın Schühlein, özellikle hala arabalarına bağımlı olan yaşlı insanlar ehliyetlerini kendi istekleriyle bırakmakta zorlanıyorlar. Peki, kişinin kendi kendine araç kullanmaya uygunluğunu değerlendirmesi işe yarayabilir mi?

Frank Schühlein: Bazı insanların kendilerini yanlış değerlendirme eğilimi kesinlikle vardır. Ancak bu durum nüfusun başka bir kesimi üzerinde tam tersi bir etkiye de sahip olabilir: Bir kişinin ilerlemiş yaşına rağmen kendisini hala araba kullanmaya uygun görüp görmediği sorusu, o kişinin bu konuda düşünmeye teşvik edilmesine yol açabilir. Örneğin, son zamanlarda araç kullanırken güvenli olmadıklarını ya da karanlıkta daha az görebildiklerini fark edebilirler. Normalde hiç kimse kendisini ya da başkalarını tehlikeye atmak istemez. Ehliyete ihtiyacı olmayan biri muhtemelen ehliyetten vazgeçecektir. Yani bu spekülatif bir alan, bir tarafa da gidebilir, diğer tarafa da.

Araç kullanmaya uygunluk söz konusu olduğunda, DOG (Alman Oftalmoloji Derneği) 60 yaşından itibaren düzenli göz muayenesi yapılmasını tavsiye etmektedir. Optisyenler, bu yaş grubundaki müşterilerin kendilerini hor görülmüş hissetmeden bu tavsiyeye uymalarını sağlamaya nasıl yardımcı olabilirler?

Buradaki anahtar kelime öz değerlendirmedir. Eğer muayene sırasında “Zaten 60 yaşındasınız…” diye vurgu yapılırsa, kendisiyle konuşulan kişi otomatik olarak savunmacı bir tavır takınır. Kimse yaşlanmak istemez, hele hele “yaşlı adam” olmak ya da toplumdan dışlanmak hiç istemez. Böyle bir durumda ya da denetleyici bir otorite karşısında bile, muhtemelen herkes kendini olabildiğince iyi göstermeye çalışacak ve hatta belki de abartacaktır. Toplumsal arzu edilirlik açısından herkesin kendi muhakemesini yapmasında fayda var: Dürüst olmak gerekirse, araç kullanırken hala yeterince algısal ve duyarlı mısınız?

O zaman, en azından en son psikolojik araştırmalara göre, büyük olasılıkla en dürüst ve geçerli cevaplar verilecektir.